مقدمه
در فرمولاسیون ترکیبات موضعی در داروخانه، انتخاب مواد مؤثره‌ای که همزمان اثربخشی درمانی، پایداری فرمول و سازگاری پوستی داشته باشند، اهمیت ویژه‌ای دارد. دو ترکیب پرکاربرد و ارزشمند در این حوزه، بیزابولول (Bisabolol) و سنتلا آسیاتیکا (Centella Asiatica) هستند. این دو ماده در بسیاری از فرمول‌های ترمیم‌کننده، ضدالتهاب و ضدتحریک نقش کلیدی ایفا می‌کنند.
در این مقاله، به بررسی علمی و کاربردی روش استفاده از بیزابولول و سنتلا در ترکیبات دارویی و نحوه‌ی ادغام آن‌ها در فرمول‌های پایه‌ای (مثل کرم‌ها، ژل‌ها و لوسیون‌ها) می‌پردازیم.
بیزابولول چیست و چرا در داروسازی ترکیبی اهمیت دارد؟
ترکیب و خواص
بیزابولول، یک الکل طبیعی مونوترپن است که عمدتاً از روغن بابونه آلمانی (Chamomile) استخراج می‌شود. ساختار شیمیایی آن با پوست سازگار بوده و دارای اثرات آرام‌بخش، ضدالتهاب، ضدباکتری و ترمیم‌کننده است.
نقش در فرمولاسیون‌های ترکیبی
در داروسازی ترکیبی، بیزابولول معمولاً در غلظت‌های ۰٫۲ تا ۱٪ به فرمول افزوده می‌شود و به‌عنوان active soothing agent شناخته می‌شود.
کاربردهای اصلی آن:
کاهش تحریک ناشی از مواد فعال قوی (مانند اسیدها یا رتینوئیدها)
بهبود تحمل پوستی در فرمول‌های درمانی
افزایش نفوذ مواد مؤثره به لایه‌های زیرین اپیدرم
بهبود ظاهر و حس لمسی پایه‌های کرمی و ژلی
نکته فرمولاسیونی
در فرمول‌های پایه‌ی روغنی یا امولسیونی (O/W)، بیزابولول را بهتر است در فاز سرد (زیر ۴۰°C) و در حضور یک حلال کم‌قطب مانند caprylic/capric triglyceride حل کرد تا از تبخیر یا اکسید شدن آن جلوگیری شود.
سنتلا آسیاتیکا و نقش ترمیمی آن در ترکیبات دارویی
ترکیب و مکانیسم اثر
عصاره سنتلا آسیاتیکا (Centella Asiatica Extract) غنی از آسیاتیک اسید، مادکاسیک اسید و آسیاتیکوزاید است؛ سه ماده‌ی مؤثره‌ای که موجب:
تحریک سنتز کلاژن نوع I و III
افزایش سرعت ترمیم زخم و بازسازی پوست
کاهش التهاب و قرمزی
افزایش مقاومت سد پوستی
استفاده در ترکیبات دارویی
در فرمولاسیون‌های ترکیبی دارویی، سنتلا در غلظت‌های ۰٫۵ تا ۲٪ (به صورت عصاره) یا ۰٫۱ تا ۰٫۵٪ (به صورت تری‌ترپن خالص) مورد استفاده قرار می‌گیرد.
کاربردهای تخصصی آن شامل:
کرم‌ها و ژل‌های ترمیم‌کننده پس از لیزر یا پیلینگ
فرمول‌های درمان زخم، سوختگی سطحی و ترک پوستی
محصولات بازسازی پوست بیماران با پوست حساس یا آسیب‌دیده
نکته فرمولاسیونی
برای حفظ پایداری، بهتر است سنتلا در pH بین ۵ تا ۶٫۵ به فرمول افزوده شود. در حضور عوامل کاتیونی (مثل کوارترنیوم‌ها) باید از پایدارکننده‌های مناسب استفاده شود تا از رسوب جلوگیری شود.
نحوه ترکیب بیزابولول و سنتلا در یک فرمول دارویی
ترکیب هم‌افزا (Synergistic Effect)
زمانی که این دو ترکیب در یک فرمولاسیون به‌صورت همزمان استفاده شوند، یک اثر هم‌افزایی قابل‌توجه (synergy) ایجاد می‌کنند:
بیزابولول التهاب و تحریک را کاهش می‌دهد،
سنتلا فرآیند ترمیم و بازسازی بافت را تقویت می‌کند.
نتیجه: فرمولی با اثربخشی بالا، تحمل پوستی عالی و کاربرد گسترده در ترمیم پوست پس از درمان‌های کلینیکی.
نمونه ساختار پیشنهادی
| جزء | درصد تقریبی | نقش |
|---|---|---|
| کرم پایه یا ژل ترمیم‌کننده | تا ۱۰۰٪ | حامل |
| بیزابولول | ۰٫۵٪ | ضدالتهاب و آرام‌بخش |
| عصاره سنتلا آسیاتیکا | ۱٪ | بازسازی‌کننده پوست |
| پانتنول یا آلانتوئین | ۰٫۵٪ | مکمل ترمیمی |
| نگهدارنده مناسب | طبق نیاز | جلوگیری از آلودگی میکروبی |
نکات کلیدی برای داروسازان ترکیب‌کننده
از ترکیب این دو ماده در فرمول‌های با pH متعادل (۵ تا ۶٫۵) استفاده کنید.
برای حفظ پایداری، از آنتی‌اکسیدان‌هایی مانند توکوفریل استات (Vitamin E) استفاده شود.
در فرمول‌های حاوی رتینوئیدها یا هیدروکینون، افزودن بیزابولول باعث کاهش تحریکات پوستی می‌شود.
در فرمول‌های ترمیمی پس از لیزر یا پیلینگ، ترکیب بیزابولول و سنتلا یکی از موثرترین جفت‌های آرام‌بخش و بازسازنده است.
جمع‌بندی
بیزابولول و سنتلا آسیاتیکا، دو ماده‌ی کلیدی در داروسازی ترکیبی محسوب می‌شوند که با عملکرد مکمل، موجب کاهش التهاب، افزایش بازسازی بافت و بهبود تحمل پوست می‌شوند.
درک صحیح از ویژگی‌های فیزیکوشیمیایی و شرایط بهینه‌ی افزودن آن‌ها به فرمول، نقشی حیاتی در دستیابی به محصولی با کیفیت بالا و اثرگذاری درمانی دارد.
