مقدمه
در بسیاری از داروخانه‌ها، ترکیب‌سازی محلول‌های ضدریزش و شامپوهای درمانی به یکی از پرتقاضاترین خدمات تبدیل شده است. با این حال، حتی فرمول‌های ساده نیز اگر با دقت علمی طراحی و تهیه نشوند، ممکن است پایداری، اثربخشی و پذیرش مصرف‌کننده را از دست بدهند.
در این مقاله به بررسی مهم‌ترین اشتباهات در ساخت ترکیبات ضدریزش و شامپوهای درمانی می‌پردازیم که دانستن آن‌ها برای هر داروساز ترکیب‌ساز ضروری است.
۱. نادیده گرفتن سازگاری مواد فعال (Actives Compatibility)
یکی از شایع‌ترین خطاها، ترکیب موادی است که در یک محیط پایدار نیستند. به‌عنوان مثال:
ماینوکسیدیل در حضور آب ناپایدار می‌شود و باید در اتانول/پروپیلن‌گلایکول حل شود.
ترکیب کافئین با pH بالای شامپو می‌تواند باعث رسوب یا کاهش جذب پوستی شود.
راه‌حل: پیش از ترکیب، پایداری مواد را در pH و حلال‌های انتخابی بررسی کنید.
۲. استفاده از حلال یا پایه‌ی نامناسب
بسیاری از داروسازان از حلال‌هایی استفاده می‌کنند که یا باعث تحریک پوست می‌شوند، یا مواد را به‌درستی حل نمی‌کنند.
اتانول خالص به‌تنهایی باعث خشکی پوست سر می‌شود.
پروپیلن‌گلایکول زیاد می‌تواند باعث احساس چسبندگی و تحریک شود.
راه‌حل: نسبت اتانول/پروپیلن‌گلایکول/آب را بر اساس خواص ماده مؤثره تنظیم کنید (مثلاً 60:30:10 برای محلول‌های حاوی ماینوکسیدیل).
۳. انتخاب نامناسب سورفکتانت در شامپوهای درمانی
در شامپوهای دارویی، سورفکتانت‌ها نقش حیاتی در پاک‌کنندگی و پایداری دارند. خطای رایج، استفاده‌ی زیاد از سورفکتانت‌های آنیونی خشن (مثل SLS) است که سبب تحریک پوست سر می‌شود.
راه‌حل:
از ترکیب Sodium Lauroyl Sarcosinate، Cocamidopropyl Betaine، و Decyl Glucoside برای پایه‌ی ملایم استفاده کنید.
اگر شامپو درمانی است، مقدار سورفکتانت را در حد پاک‌کنندگی ملایم نگه دارید.
۴. بی‌توجهی به pH نهایی فرمول
pH بالای ۶٫۵ در محلول‌های ضدریزش یا شامپوهای درمانی می‌تواند جذب مواد فعال را کاهش دهد و موجب تحریک پوست شود.
راه‌حل:
pH را در بازه‌ی ۴٫۸ تا ۵٫۵ تنظیم کنید تا هم با پوست سر سازگار باشد و هم پایداری مواد فعال حفظ شود.
۵. عدم استفاده از سیستم نگهدارنده مناسب (Preservative System)
ترکیبات آبی همیشه در معرض رشد میکروبی هستند. عدم افزودن نگهدارنده یا استفاده‌ی نامناسب از آن‌ها یکی از بزرگ‌ترین اشتباهات است.
راه‌حل:
از نگهدارنده‌های ایمن و سازگار با فرمول مانند Phenoxyethanol + Ethylhexylglycerin یا Potassium Sorbate + Sodium Benzoate استفاده کنید.
۶. عدم همگنی در فرمول نهایی
در محلول‌ها و شامپوها، عدم اختلاط کامل یا توالی اشتباه افزودن مواد باعث جدایش فاز یا ته‌نشینی می‌شود.
راه‌حل:
دما، ترتیب افزودن، و سرعت اختلاط را کنترل کنید.
به‌عنوان مثال، افزودن پلیمر غلیظ‌کننده باید در دمای پایین و با هم‌زدن ملایم انجام شود.
۷. استفاده از اسانس‌ها و رنگ‌ها بدون تست حساسیت
در ترکیبات دارویی یا شبه‌دارویی، استفاده از اسانس یا رنگ می‌تواند سبب آلرژی شود.
راه‌حل:
از اسانس‌های هیپوآلرژنیک یا بدون آلرژن استفاده کنید و رنگ‌های مصنوعی را حذف نمایید.
۸. بی‌توجهی به بسته‌بندی و پایداری محصول
حتی فرمولاسیون عالی اگر در ظرف نامناسب ریخته شود، ممکن است ناپایدار شود.
راه‌حل:
محلول‌های الکلی را در بطری PET یا شیشه‌ای نگهداری کنید.
شامپوهای حاوی عصاره‌های گیاهی را از نور مستقیم محافظت کنید.
جمع‌بندی
در فرمولاسیون‌های داروخانه‌ای، دقت علمی و شناخت رفتار مواد، کلید موفقیت است.
هر جزئیات کوچک — از نوع حلال تا pH نهایی — می‌تواند تفاوت میان یک فرمول پایدار و یک ترکیب ناپایدار باشد.
داروسازانی که با دقت و درک علمی ترکیب می‌کنند، نه‌تنها در ارائه خدمات درمانی موفق‌ترند، بلکه می‌توانند مسیر خود را به سمت فرمولاسیون صنعتی و توسعه برند کلینیکی گسترش دهند.
